Onderzoek met gps-trackers toont aan: heel wat afgedankte elektrische toestellen belanden in grijze circuit

De wetgever legt fabrikanten van elektrische en elektronische toestellen de verplichting op om afgedankte apparaten in te zamelen en op een correcte manier te verwerken en te recycleren. De fabrikanten hebben hiertoe Recupel opgericht, het beheersorganisme dat intussen een groot deel van de inzameling in ons land voor zijn rekening neemt. Maar wat gebeurt er met de afgedankte apparaten die buiten de Recupel-kanalen worden ingezameld en verwerkt? Uit een onderzoek, waarbij 90 afgedankte elektrische toestellen met een gps-volgsysteem werden uitgerust, blijkt dat 9 op 10 koel- en diepvries apparaten niet bij de juiste verwerker terecht komen. De circulaire economie, waar we zo vaak de mond van vol hebben, blijkt hier nog veraf. Waardevolle grondstoffen gaan niet alleen voor recyclage verloren, maar schadelijke stoffen komen bovendien in het leefmilieu terecht.

België behoort bij de top van de wereld als het gaat over het inzamelen, verwerken en recycleren van afgedankte elektro. Tot zover het goede nieuws. Uit een onderzoek in opdracht van de Federatie van de Elektriciteit en de Elektronica (FEE) door Recupel, blijkt immers dat 1 op 2 afgedankte toestellen hun laatste reis eindigen bij een ophaler of verwerker die hiervoor helemaal niet vergund is en zeer waarschijnlijk de toestellen ook niet op de juiste manier verwerkt. Vooral voor koelkasten is het van belang dat ze op een oordeelkundige manier worden verwerkt. Zij bevatten immers het meeste schadelijke stoffen en eisen een specifieke verwerking. In plaats van geld op te brengen zoals het gewone schroot, kost de correcte verwerking van een koelkast geld aan de inzamelaar.

In april van dit jaar werden 90 afgedankte toestellen – vaatwasmachines, kooktoestellen droogkasten, wasmachines, koel- en diepvriestoestellen – uitgerust met een GPS-tracker. Vervolgens werden deze toestellen aangeboden bij diverse ophalers, schroothandelaars, Kringwinkels en verwerkers. Zowel ophalers en verwerkers die met Recupel samenwerken, als andere werden in de lijst opgenomen. Dankzij de gps-tracker kon exact worden nagegaan waar de apparaten terechtkwamen, nadat ze via de verschillende kanalen werden afgedankt.

Van 67 van de 90 afgedankte toestellen kon het traject tot op het einde gevolgd en in kaart gebracht worden. 1 op de 2 van deze toestellen blijkt verkeerd terecht te komen:

• 6 toestellen kwamen terecht bij inzamelaars die hiervoor helemaal geen of niet de juiste vergunning hebben;
• 10 toestellen werden verwerkt bij inzamelaars die wel een vergunning hebben voor opslag en sorteren van elektrische en elektronische toestellen, maar niet voor de verwerking ervan;
• 11 koelkasten werden verwerkt bij weliswaar vergunde verwerkers, doch waarbij het verwerken van koel/vriestoestellen uitgesloten is.
• 1 toestel werd onrechtmatig naar Nederland geëxporteerd;
• 1 Kringwinkel respecteerde de overeenkomst met Recupel niet en leverde een afgedankt toestel aan een schroothandelaar;
• 4 toestellen kwamen via schroothandelaars terecht op onbekende adressen, die noch door de overheid, noch door Recupel erkend zijn.
• 23 toestellen zijn momenteel nog niet op een eindbestemming aangekomen.

Positief is dat 7 verwerkers weigerden om de aangeboden toestellen te aanvaarden.

De afgedankte apparaten die via niet-vergunde kanalen verdwijnen, kregen zeer waarschijnlijk in het overgrote deel ook niet de verantwoorde verwerking die door de wetgever wordt opgelegd. Dat is bijzonder jammer, want op die manier gaan heel wat waardevolle grondstoffen die gerecycleerd kunnen worden, verloren. Afgedankte toestellen die op een verantwoorde manier worden gerecycleerd, zijn immers geen afval, maar een grondstof. Veel erger nog, is dat door de onoordeelkundige verwerking ook aanzienlijke hoeveelheden schadelijke stoffen vrijkomen. CFK’s uit koel- en vriestoestellen zijn broeikasgassen die vele malen schadelijker zijn dan CO2 en een verwoestende impact hebben op ons klimaat. Daarnaast zitten in heel wat toestellen ook condensatoren, kwikschakelaars, compressorolie, isolatieschuim, ammoniak en chroom, tot zelf ultrafijnstof in isolatiepanelen... Wanneer deze onderdelen of stoffen niet op een adequate manier verwerkt worden, vormen ze een concrete bedreiging voor onze gezondheid. Een toestel dat via een erkend kanaal wordt afgedankt, wordt correct, ‘volgens de regels van de kunst’, verwerkt en gerecycleerd.

Recupel en FEE vragen dat de Europese normen verplicht zouden worden

Er bestaan Europese normen voor de verwerking van apparaten. Vandaag past Recupel die vrijwillig toe. In tegenstelling tot de meeste van onze buurlanden, hebben de gewesten in ons land beslist om deze normen niet op te leggen aan andere operatoren die niet met Recupel samenwerken, en die hier bijgevolg geen rekening mee houden. Recupel en FEE vragen dat de Europese normen verplicht zouden worden voor alle verwerkers van elektrische en elektronische apparaten (AEEA), zoals reeds het geval is in de meeste van onze buurlanden. België moet opnieuw een koploper worden op deze markt.

Daarnaast dient ook de traceerbaarheid van de toestellen verhoogd te worden. Iedereen die AEEA inzamelt en verwerkt, moet rapporteren. Recupel heeft hiervoor een systeem ter beschikking gesteld aan de overheid, dat nu ook door de volledige sector gebruikt moet worden. Als het de overheid menens is met de transformatie naar een circulaire economie dan moet ze er op toezien dat alle toestellen die in België worden ingezameld en verwerkt op een correcte manier worden gerecycleerd. Recupel mag en moet streng gecontroleerd worden door de overheid, maar het is onaanvaardbaar dat er andere regels, wetten en controles gelden voor andere operatoren.